Η παιδική παχυσαρκία αποτελεί σήμερα έναν από τους μεγαλύτερους  κινδύνους για την δημόσια υγεία σε πολλές αναπτυγμένες χώρες. Τα τελευταία 30 χρόνια το ποσοστό της παιδικής παχυσαρκίας έχει διπλασιαστεί για τα παιδιά ενώ παράλληλα έχει τετραπλαστιαστεί για τους εφήβους. Σε παγκόσμιο επίπεδο   170 εκατομμύρια παιδιά (ηλικίας κάτω των 18) υπολογίζονται να είναι υπέρβαρα. Στην Ελλάδα περισσότερα από 4 στα 10 παιδιά είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα (με ποσοστό 44% , από τα οποία 11,2% είναι παχύσαρκα).

Μελέτη που έγινε σε 7 ευρωπαϊκές χώρες (πρόγραμμα Energy) θέτει την Ελλάδα πρώτη σε ποσοστά παχύσαρκων και υπέρβαρων παιδιών. Εντυπωσιακές ήταν και οι διαφορές στον τρόπο ζωής των παιδιών μεταξύ των χωρών. Για παράδειγμα οι μαθητές στην Ολλανδία και Νορβηγία αφιερώνουν περισσότερο χρόνο για τις μετακινήσεις τους με ποδήλατο( τουλάχιστον 40 λεπτά/ εβδομάδα), ενώ στην Ελλάδα, Ουγγαρία, Ισπανία και Σλοβενία μόλις 7 λεπτά.

Οι αιτίες για την ανάπτυξη παχυσαρκίας διαχωρίζονται κυρίως σε γονιδιακές και σε περιβαλλοντικές. Παρόλο που τα γονίδια παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη της, το περιβάλλον και οι διατροφικές συνήθειες  φαίνεται να επηρεάζουν όμως περισσότερο την εμφάνιση της.  Η έλλειψη πρωινού , η κατανάλωση αναψυκτικών και fast food, η έλλειψη φυσικής δραστηριότητας και ο σύγχρονος τρόπος ζωής (computers, video games , τηλεόραση) είναι από τις βασικότερες αιτίες για την αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας.

Πότε ένα παιδί είναι υπέρβαρο ή παχύσαρκο;

Ως παχυσαρκία ορίζεται η παθολογική κατάσταση κατά την οποία υπερβολική ποσότητα λίπους συσσωρεύεται κυρίως κάτω από το δέρμα αλλά και γύρω από  διάφορα όργανα του σώματος. Να επισημανθεί όμως ότι  αυξημένο σωματικό βάρος δεν σημαίνει πάντα παχυσαρκία. Για παράδειγμα ένας έφηβος που ασχολείται με τον αθλητισμό μπορεί να έχει αυξημένο σωματικό βάρος λόγω αυξημένης μυικής διάπλασης και όχι λόγω υπερβολικής συσσώρευσης λίπους.

Για την εκτίμηση της παχυσαρκίας στους ενήλικες χρησιμοποιείται ως βασικό εργαλείο ο ΔΜΣ (δείκτης μάζας σώματος). Στα παιδιά και στους εφήβους είναι όμως διαφορετικά. Για να  προσδιορίσουμε ένα παιδί αν είναι παχύσαρκο ή υπέρβαρο χρησιμοποιούμε τις καμπύλες ανάπτυξης εκτιμώντας το ΔΜΣ ανά ηλικία . Οι ειδικοί μπορούν να σας βοηθήσουν στον σχεδιασμό και στην εκτίμηση.

Ποιες οι επιπτώσεις της παιδικής παχυσαρκίας;

• Τα παχύσαρκα παιδιά έχουν αυξημένους παράγοντες κινδύνου για ανάπτυξη καρδιαγγειακών παθήσεων. Τέτοιοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την αυξημένη αρτηριακή πίεση ή την υψηλή χοληστερόλη.
• έφηβοι με παχυσαρκία   έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για εμφάνιση προδιαβήτη ( υψηλά επίπεδα σακχάρου στο αίμα που προδιαθέτουν την ανάπτυξη του σακχαρώδη διαβήτη)
•  παιδιά και έφηβοι με παχυσαρκία τείνουν να γίνουν και παχύσαρκοι ενήλικες. Συνεπώς αυξάνεται ο κίνδυνος κατά την ενήλικη ζωή για καρδιαγγειακές παθήσεις , σακχαρώδη διαβήτης τύπου 2, καρκίνος και οστεοαρθρίτιδας. Συγκεκριμένα, έρευνα έχει δείξει ότι παιδιά που εμφάνισαν παχυσαρκία σε ηλικία μόλις 2 ετών έχουν μεγάλες πιθανότητες να παραμείνουν παχύσαρκοι και ως ενήλικοι ( Τhe Bogalusa Heart Study)
•  η παχυσαρκία συσχετίζεται με πολλές μορφές καρκίνου  όπως τον καρκίνο στο στήθους, παχύ έντερο, οισοφάγο, συκώτι, πάγκρεας, θυροειδή και προστάτη.
• άλλες επιπτώσεις είναι ο κίνδυνος για μυοσκελετικά προβλήματα, άπνοια, κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα ( όπως και η χαμηλά αυτοεκτίμηση)

Αντιμετώπιση

Για την αντιμετώπιση της παιδικής παχυσαρκίας πρέπει να εστιάσουμε ταυτόχρονα σε τρεις παράγοντες :

• Yιοθέτηση ισορροπημένης διατροφής
• Συστηματική φυσική δραστηριότητα
• Yποστήριξη από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον.

Υιοθέτηση ισορροπημένης διατροφής

Η διατροφή του παιδιού έχει πρωτεύουσα σημασία στην  καταπολέμηση της παιδικής παχυσαρκίας.  Όταν αναφερόμαστε σε υιοθέτηση ισορροπημένης διατροφής εννοούμε ότι το παιδί πρέπει να εκπαιδευτεί, να ενημερωθεί και να αλλάξει τις διατροφικές του συνήθειες. Η ”δίαιτα” δεν είναι λύση για την συγκεκριμένη περίπτωση λόγω ανάπτυξης.  Το ύψος του και οι ενεργειακές ανάγκες του αλλάζουν οπότε μία έλλειψη θρεπτικών συστατικών λόγω δίαιτας θα φέρει και αρνητικές επιπτώσεις.

Αρχικά, μια καθημερινή συνήθεια που πρέπει να αποκτήσουν τα παιδιά είναι η κατανάλωση πρωινού. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που παραλείπουν το πρωινό τους τείνουν να καταναλώνουν περισσότερες θερμίδες εντός ημέρας. Επίσης δεν θα πρέπει να παραλείπουν και τα ενδιάμεσα γεύματα – σνακ τα οποία μπορεί να είναι φρούτα, γιαούρτι , μικρά σάντουιτς με λαχανικά ή και λίγους ξηρούς καρπούς που μπορούν να φέρουν και στο σχολείο.

Άλλο στοιχείο της διατροφής είναι και η υιοθέτηση ενός προτύπου πιο κοντά στον  μεσογειακό τρόπο διατροφής . Τα παιδιά πρέπει να καταναλώνουν περισσότερα όσπρια, λαχανικά , φρούτα καθώς και δημητριακά ολικής άλεσης . Τα επεξεργασμένα τρόφιμα, αναψυκτικά  και τα τυποποιημένα έτοιμα φαγητά θα πρέπει να περιοριστούν. Το γλυκό που είναι μια αγαπημένη συνήθεια για τα παιδιά δεν πρέπει να αποκλεισθεί εντελώς από το διαιτολόγιο του , αντίθετα πρέπει το παιδί να καταλάβει πότε μπορεί να φάει, σε ποια ποσότητα.

Συστηματική φυσική δραστηριότητα

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επιβάλει στα παιδιά πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες που σχετίζονται με καθιστικό τρόπο ζωής με αποτέλεσμα τα παιδιά να έχουν μειωμένη φυσική δραστηριότητα . Ταυτόχρονα, τα παιδιά στον ελεύθερο τους χρόνο ασχολούνται περισσότερο με τους υπολογιστές και  την τηλεόραση αφιερώνοντας όλο και λιγότερο χρόνο για δραστηριότητες όπως το περπάτημα, το παιχνίδι έξω με τους φίλους ή ένα αγαπημένο άθλημα.Συγκεκριμένα,  έρευνα έδειξε ότι κορίτσια και αγόρια που βλέπουν πολλές ώρες τηλεόραση έχουν περισσότερο σωματικό λίπος από άλλους εφήβους που παρακολουθούσαν τηλεόραση λιγότερο από 2 ώρες.

Οι συστάσεις βάση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) για παιδιά και εφήβους είναι τουλάχιστον 60 λεπτά μέτριας ή έντονης άσκησης καθημερινά.  Η άσκηση μπορεί να περιλαμβάνει δραστηριότητες  όπως το περπάτημα, το τρέξιμο, παιχνίδι στην ύπαιθρο με φίλους , ποδόσφαιρο, βόλλευ, κολυμβητήριο και άλλα αθλήματα.

Υποστήριξη από το περιβάλλον

Ισορροπημένη διατροφή του παιδιού δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την βοήθεια των γονέων. Αυτό γιατί η διατροφή του  βασίζεται στην σωστή προετοιμασία και στην οργάνωση από τους ίδιους τους γονείς . Η αγορά σωστών και θρεπτικών τροφών, το μαγείρεμα σπιτικού φαγητού, η παρουσία όλης της οικογένειας στο τραπέζι και η ενθάρρυνση για αλλαγή διατροφικών συνηθειών είναι βασικά συστατικά για μια επιτυχημένη αντιμετώπιση. Τα παιδιά με αυξημένο σωματικό βάρος χαρακτηρίζονται συχνά από χαμηλή αυτοεκτίμηση ,μειωμένη ψυχολογική διάθεση και πολλές φορές άρνηση. Οι γονείς πρέπει να τα στηρίζουν , να τα ενθαρρύνουν και όχι να επικρίνουν.

Το σχολείο και το συνολικό περιβάλλον που βρίσκεται γύρω από το παιδί παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας. Η παχυσαρκία θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως παθολογική κατάσταση και να δίνεται η ανάλογη βαρύτητα στα σχολεία, στα κυλικεία, στους παιδικούς σταθμούς και σε όλες τις υπηρεσίες που αφορούν το παιδί.